Legislativni osvrt na finansijske istrage

Autor: Sabina Čankušić Čamo, Stručni saradnik pravnik Odjela za organizovani kriminal, privredni kriminal i korupciju Tužilaštva Bosne i Hercegovine

Krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine nije zakonom posebno definisalo pojam ni način provođenja finansijske istrage, ali u praksi je njena primjena značajno zastupljena. Okvirni pojam i cilj finansijske istrage je definisan različitim lex specialis zakonima o oduzimanju imovine u entitetima^[1]  i Brčko distriktu^[2], ali na državnom nivou sličnog zakona nema. Finansijska istraga se primjenjuje na osnovu određenih instituta propisanih navedenim zakonima, a posebno zakonima o krivičnom postupku^[3] i Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti, Službeni glasnik BiH broj: 47/14 i 67/16 (ZSPNFTA). Provodi se pod nadzorom tužioca u saradnji sa policijskim agencijama, od kojih Finansijsko obavještajni odjel Državne agencije za istrage i zaštitu (FOO) ima zakonom propisana posebna ovlaštenja.

Zakon o oduzimanju nezakonito stečene imovine krivičnim djelom Federacije BiH (Službeni glasnik FBiH 71/14) i Zakon o oduzimanju nezakonito stečene imovine krivičnim djelom Brčko distrikta su slični, dok se Zakon o oduzimanju imovine koja je proistekla izvršenjem krivičnog djela RS (Službeni glasnik RS: 66/2018) konceptualno razlikuje. Pored  definicije osnovnih pojmova i finansijske istrage, koje sadrži i Federalni zakon i zakon Brčko distrikta, Zakon Republike Srpske detaljnije propisuje provođenje određenih radnji koje su takođe definisane zakonom o krivičnom postupku, i to privremeno oduzimanje predmeta, privremenu mjeru obezbjeđenja imovine, naredbu banci, pretres lica i prostorija. Osnovno je pravilo da sve što nije definisano ovim zakonima definisano je krivičnim zakonodavstvom. Zbog različitih sadržaja ovih zakona i nedostatka sličnog zakona na državnom nivou, praksa se razlikuje u svakom entitetu, Brčkom distriktu i na državnom nivou. Međutim, princip rada i prikupljanje dokaza je isti, jer sve radnje koje su propisane u lex specialis zakonu u Republici Srpskoj su propisane i u zakonima o krivičnom postupku. Stoga je u ovim istragama samo potrebno paziti na primjenu adekvatnih propisa.

Također ključna razlika između navedenih entitetskih zakona je u definisanju pojma imovine koja je proistekla izvršenjem krivičnog djela kojom se prema Zakonu Republike Srpske smatra imovina vlasnika koja je u očiglednoj nesrazmjeri sa njegovim zakonitim prihodima, dok zakon FBiH ni Brčko distrikt nema takvu definiciju a definiše samo imovinsku korist pribavljenu krivičnim djelom, navodeći sa se u skladu s ovim i drugim zakonom, istom smatra svako povećanje ili sprečavanje smanjenja imovine koja potiče od krivičnog djela.

Zakon o krivičnom postupku propisuje sljedeće načine pribavljanja dokaza, koji se posebno koriste u finansijskim istragama:

• Naredba banci ili drugom pravnom licu koje vrši finansijsko poslovanje, radi dostavljanja podataka o bankovnim depozitima, finansijskim transakcijama, poslovima osumnjičenih i povezanih lica, radi obustave transakcije za koju se osnovano sumnja da predstavlja krivično djelo ili je namjenjena izvršenju krivičnog djela ili služi prikrivanju krivičog djela ili dobiti ostvarene krivičnim djelom,
• Sud može odrediti i posebne istražne radnje, kako bi se omogućilo utvrđivanje i pronalaženje nezakonito pribavljene imovine,
• –          Privremene mjere obezbjeđenja imovinskopravnog zahtjeva  ili protivpravne imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom,
• Vještačenje finansijske dokumentacije i
• Privremeno oduzimanje ili pribavljanje finansijske dokumentacije od Poreskih uprava FBiH, RS i Brčko distrikta, nadležnih policijskih agencija (u vezi vlasništva i registracije vozila), nadležnih sudova (izvoda iz sudskih registara), nadležnih agencija i drugih organa koji raspolažu podacima o imovini, novčanim tokovima i/ili pravima osumnjičenih ili povezanih lica (naročito od obveznika iz člana 4. Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti^[4]).

Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti propisane su posebne ovlasti FOO :

• Prikuplja podatke, informacije i dokumentaciju po hitnom postupku od obveznika iz člana 4. ZSPNFTA,
• Postupa po obrazloženom zahtjevu tužioca,
• Podnosi tužiocu izvještaj o postojanju osnova sumnje da je izvršeno krivično djelo pranje novca ili finansiranje terorističkih aktivnosti,
• Može izdati nalog za privremenu obustavu sumnjive transakcije,
• Može naložiti obvezniku kontinuirano praćenje finansijskog poslovanja klijenta,
• Može prikupiti podatke, informacije i dokumentaciju od organa i institucija BiH, FBiH, RS-a i BDBiH, te od ostalih organa s javnim ovlaštenjima,
• Može od stranih organa za provođenje zakona, tužilačkih ili upravnih organa, finansijsko-obavještajnih jedinica i međunarodnih organizacija uključenih u sprečavanje pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti zahtijevati podatke, informacije i dokumentaciju potrebnu za obavljanje poslova FOO-a.

Zbog ovih ovlasti FOO može brzo i efikasno pomoći tužiocu pribaviti dokaze, usmjeriti istragu i obezbijediti traženu imovinu, novac i/ili prava^[5].

Svaka finansijska istraga je pored osumnjičenih lica fokusirana i na povezana lica čiji odnos i povezanost se također mora dokazati.

Iz navedenog proizilazi da bi bilo korisno međusobno usaglasiti lex specialis zakone kojima je uređena oblast finansisjke istrage na nižim nivoima, kao i da postoji potreba da se donese Zakon o oduzimanju imovine na državnom nivou. 

^[1] Zakon o oduzimanju nezakonito stečene imovine krivičnim djelom Federacije BiH (Službeni glasnik FBiH 71/14) i Zakon o oduzimanju imovine koja je proistekla izvršenjem krivičnog djela RS (Službeni glasnik RS: 66/2018)

^[2] Zakon o oduzimanju nezakonito stečene imovine krivičnim djelom Brćko distrikta

^[3] U Bosni i Hercegovini pored Zakona o krivičnom postupku BiH na snazi su zakoni o krivičnom postupku Republike Srpske, Federacije Bosne i Hercegovine i Brčko distrikta. Ovi zakoni se primjenjuju u zavisnosti od stvarne i mjesne nadležnosti.  

^[4] Prema navedenoj odredbi obveznici su: banke, osiguravajuća društva, lizing društva, mikrokreditne organizacije, ovlašteni posrednici koji trguju finansijskim instrumentima, društva koja se bave elektronskim prenosom novca, investiciona i penziona društva i fondovi, pošte, kazina, kockarnice i drugi organizatori igara na sreću, mjenjačnice, zalagaonice, lica koja obavljaju profesionalne djelatnosti – notari, advokati, računovođe, revizori, pravna i fizička lica koja obavljaju računovodstvene i usluge poreskog savjetovanja, agencije za nekretnine, pravna i fizička lica koja se bave prijenosom novca ili vrijednosti, factoringom, forfaitingom, čuvanjem, investiranjem, održavanjem, upravljanjem ili davanjem savjeta u vezi upravljanja imovinom trećih lica, izdavanjem, upravljanjem i poslovanjem s platnim i kreditnim karticama i drugim sredstvima plaćanja, izdavanjem finansisjkih garancija, davanjem zajmova, kreditiranjem, nuđenjem i posredovanjem u pregovorima o zajmovima, organizovanjem i vođenjem licitacija, prometovanjem plemenitih metala i dragog kamenja i njihovih proizvoda, trgovinom umjetničkim predmetima, plovilima, vozilima i letjelicama, te agencije za privatizaciju.

^[5] Zakonima o oduzimanju imovine različito je definisan pojam imovine, dok je u izvršnom postupku po čijim pravilima se provodi privremena mjera obezbjeđenja u krivičnom postupku razgraničeno izvršenje na pokretnoj i nepokretnoj imovini, novcu i pravima.